REQUIEM DLA ZŁUDZEŃ. "LOS UTRACONY" IMRE KERTESZA

   Tak zwana literatura obozowa nie jest wdzięcznym tematem ani z punktu widzenia czytelnika, ani autora. Kwestie tak delikatne a jednocześnie drastyczne trudno jest pokazać  bez popadnięcia w tani sentymentalizm. Dokonał  tego jednak Imre Kertesz w książce „Los utracony”. Pomimo grząskiego i zdradliwego gruntu literackiego, wydobył z opartej na własnej biografii historii młodego, węgierskiego Żyda wątki rzadko prezentowane przy okazji tematu Holocaustu.

    Imre Kertesz, laureat Literackiej Nagrody Nobla z 2002 roku (o czym, o wstydzie! dowiedziałam się dopiero przed rozpoczęciem lektury), już w wieku 14 lat poznał, czym jest obozowa rzeczywistość, trafiając kolejno do obozów w Auschwitz, w Buchenwaldzie i Zeitz.

Bohater „Losu utraconego”  podzielił doświadczenia autora. Przez pryzmat jego przeżyć i refleksji obserwujemy narastający koszmar wojny, transportów, masowych eksterminacji. György, kilkunastoletni Żyd z Budapesztu, to właściwie jeszcze dziecko i wydarzenia interpretuje z właściwą sobie naiwnością. I własnie to czyni jego relację wstrząsającą.

    Chłopiec z ufnością przygląda się, jak jego ojciec zabierany jest do obozu pracy. Wierzy, że wkrótce znów się spotkają i w tonie anegdoty opowiada o kompletowaniu ekwipunku. Podoba mu się żółta gwiazda na opasce, którą nosi jako symbol swojego pochodzenia. Wydawac by się mogło, że wierzy nawet w rasistowską ideologię, która kazała mu tę opaskę założyć. Szczególnie zapada w pamięć jego rozmowa z koleżanką Annemarie,nastoletnią Żydówką, której pełna buntu postawa każe zadawać pytania o cel i sens tego, co się dzieje. György w beznamiętny sposób tłumaczy jej to, co niewytłumaczalne: „Człowiek nie decyduje sam o pewnych różnicach...”

    Nie traci optymizmu, gdy on sam niespodziewanie zostaje zgarnięty do pobliskich koszar a stamtąd, wraz z innymi towarzyszami niedoli, wysłany jest masowym transportem do Auschwitz. Nieludzkie warunki podróży György przyjmuje ze stoickim spokojem, pierwsze obozowe godziny również nie są w stanie zakłócić jego dziecięcej wiary w porządek świata. Pierwsze złudzenie zostaje mu brutalnie odebrane, gdy bohater staje twarzą w twarz ze straszliwą prawdą o celu wywozu Żydów do obozu i kojarzy dziwny dym o „słodkawym zapachu” z wiadomością o komorach gazowych i krematoriach.

    Jego niewinność  przez długi czas nie pozwala się stłamsić, jednak krok po kroku György odkrywa brutalne zasady gry, w której nagrodą jest przetrwanie. Mimo wszystko jego opowieść o piekle obozu nabiera raczej cech surrealizmu, niż horroru, dominuje w niej bardziej zdziwienie, niż echa skargi na okrutny los. Grozy nie budzą tu opisy tragicznych doświadczeń więźniów, lecz pełne rezygnacji pogodzenie się z codziennością, apatia, wegetacja z dnia na dzień.

    Najbardziej jednak przybijające są ostateczne wnioski bohatera, któremu cudem udało się przeżyć. Pomimo odzyskania wolności konstatuje on, że prawdziwie wolny nigdy już nie będzie. Nigdy nie pogrzebie w pamięci wspomnień i nie odbuduje wiary w sens życia.

    W ujęciu bohatera książki Kertesza, nagroda w zabójczej walce o przetrwanie okazała się być falsyfikatem. Ktoś, kto doświadczył piekła, zawsze będzie czuł się obco na ziemi. Wraz z niewinnością György utracił swoją przyszłość, sam przez nikogo nie rozumiany, nie potrafi zrozumieć innych i odnaleźć  się w powojennej rzeczywistości. Odkrywa, że obóz był jego „normalnością”, jedyną, do jakiej przywykł. Z nostalgią wręcz wspomina Buchenwald, gdzie życie toczyło się utartym torem.

    Imre Kertesz w kontekście losów ocalałych z obozów, w niebanalny sposób definiuje znaczenie wolności i szczęścia. Odarcie ze złudzeń sprawiło, że powrót do dawnego życia nie był upragnionym wybawieniem, lecz odroczonym na długie, gorzkie lata wyrokiem. Tytułowa utrata losu równa się prawie śmierci za życia, choć bohater nie zdaje sobie z tego w pełni sprawy.

    Tę niewielką objętościowo opowieść czyta się niemal jednym tchem. Pewne jej aspekty nasuwają skojarzenie z książką „Czy to jest człowiek” Primo Leviego, inne zaś kojarzą się z „Chłopcem w pasiastej piżamie” Johna Boyne`a. Pomimo to ujęcie tematu jest na tyle oryginalne a przesłanie na tyle przybijające, że powieśc Kertesza zapada w pamięć na długo. 
    
Moja ocena 5/6