ZABAWA W BOGA. "MAG" JOHNA FOWLESA

   

Trudno jest napisać coś na temat powieści, którą okrzyknięto „arcydziełem”. Zwłaszcza, jeśli nie podziela się do końca opinii krytyków.

Bez wątpienia „Mag” Johna Fowlesa to kawał (dosłownie – prawie 700 stron ubitej prozy) dobrej lektury. Na początku trochę nuży, potem  wciąga jak picie  szampana lub jedzenie solonych orzeszków, choć to zapewne zbyt trywialne porównanie.

 Nienaganny styl, wysublimowane metafory, piękne opisy greckiej wyspy, na której toczy się akcja, intrygujący wątek, liczne nawiązania i aluzje do kanonu literatury i sztuki – z pewnościa wielu osobom to wystarczy by upajać się książką. Pech chciał, że moje oczekiwania względem „arcydzieła” były zbyt wygórowane, by rozpływać się nad „Magiem”.

Owszem, po przełknięciu dość banalnego wstępu i dłużących się nieco opisów, dałam się porwać biegowi wydarzeń. Przyznam nawet – trudno było mi się oderwać od książki, która na każdej niemal stronicy serwowała kolejną niespodziankę.

    Niestety, również od samego początku nie mogłam strawić postaci głównego bohatera – Nicholasa Urfe. Irytował mnie zblazowany, cyniczno-ironiczny, bufonoway kobieciarz, który był tak zadufany w  sobie i pewny własnego (wątpliwego!) uroku, że nie zauważył intrygi, której on sam był podmiotem.

I właściwie przysługę wyświadczyła mi w finale jedna z jego dawnych, odrzuconych ukochanych, dając mu w zęby (a w kazdym razie w twarz).

Tak czy inaczej z satysfakcją przyjmowałam kolejne wyzwania, jakim Urfe musiał stawić czoło. A było ich niemało.

    Gdy angielski nauczyciel przyjeżdża na grecką wyspę, może to oznaczac tylko jedno – wielkie zaskoczenie. Jednak niespodzianki, jakie autor  serwuje swemu bohaterowi i czytelnikom, przerastają początkowe oczekiwania. Nicholas poznaje miejscowego bogacza, Maurice`a Conchisa, który wciąga go na grząski grunt intryg  zaaranżowanego przez siebie świata. Tajemniczy nieznajomy reżyseruje przedstawienie, w które wciąga nie tylko Anglika, ale i szereg postaci, z których czyni tło swej wielkiej gry.

    Antypatyczny zdobywca damskich serc (i nie tylko serc) powoli przeobraża się w kogoś innego, za sprawą wyrafinowanych zabiegów, jakie podejmuje grecki milioner. Życie staje się sceną, na której nie ma aktorów, jest zaś żywy człowiek, który może stracić lub zyskać wszystko.  I to ma sens. Czy jest bowiem lepsze miejsce, niż Grecja, by „bawić się” w teatr? Jednak okazuje się, że spektakl to nie rozrywka lecz rozgrywka, w której stawką jest życie. Urfe, poddawany próbom, manipulowany, musi podejmować wybory, które decydują o jego losie. Autor nawiązuje do filozofii Junga, przywołując szereg symboli i archetypów.

    Bardzo trafny, w świetle fabuły, wydaje się być tytuł oryginału powieści – „Godgames”. Conchis i jego fantasmagoryczne, wyreżyserowane działania  mogą niektórym wydać się odbiciem rzeczywistości. Fowles udowadnia tym samym, że jest zwolennikiem wizji Boga jako beznamiętnego obserwatora poczynań ludzkich. I niezależnie od tego, czy się z nim zgadzamy, czy nie, nie sposób odmówić mu konsekwencji w kreowaniu świata przedstawionego w książce. Permanentne zawieszenie na granicy jawy i snu, prawdy i  fałszu, ciagłe zdawanie egzaminu dojrzałości to jakby kalki z życia, próba zdefiniowania kondycji ludzkiej. Bohater zaplątuje się w sieci intryg, z maestrią tkanej przez Conchisa. Chwilami wydaje się, że udaje mu się zdemaskować  sprytnego gracza. Chwilami zdaje się, że bohaterowi już, już uda się go przechytrzyć. Jednak Fowles funduje nam kolejne zaskoczenie – to, co uznajemy za prawdę, okazuje się kolejna mistyfikacją. Dajemy się zmanipulowac podobnie, jak młody i zadufany w sobie racjonalista daje się zwieśc na manowce greckiemu milionerowi o władczych zapędach.

    Niestety, w pewnym momencie to wszystko zaczyna być męczące. Autor staje się wtórny wobec samego siebie. Kolejna sztuczka już nie zadziwia, ale irytuje. A finał historii, na który z  wypiekami czekamy, trochę rozczarowuje. Im bliżej końca, tym bardziej wszystkie gierki, niedomówienia i schizofreniczny spektakl, reżyserowany przez Conchisa, tracą siłę wyrazu. Akcja rozdyma się i rozciąga, jednak na końcu zamiast spektakularnego „bum” dostajemy co najwyżej głośne psyknięcie.

    Pewnym pocieszeniem (przynajmniej dla mnie) był fakt, że denerwujący Nicholas dostał poniekąd za swoje – chociaż nie jestem pewna, czy do końca do niego dotarło, dlaczego tak się stało. Prowadzone przez całą książkę studium psychologiczne zyskało swój logiczny choć – niestety!- dość łatwy do przewidzenia finał.

   W lekturze przeszkadzało mi dziwne odczucie, że  autor, w chwili pisania „Maga” z góry założył sobie stworzenie arcydzieła, pełnego  odwołań do wielkiej literatury, teorii ojców filozofii i do mitologii. Pracował nad tym dziełem bardzo długo – 12 lat. Problemem jest, że chyba jednak nie w stu procentach swój wielki plan zrealizował. Przyznac jednak trzeba, że udało mu się sprowadzić treść do jednej wielkiej – w sumie trafnej - metafory ludzkiego losu. Fowles był dość konsekwentny w udowadnianiu, że człowiek to Boże igrzysko a ponieważ jego wolność nie jest pełna, powinien ponosić odpowiedzialność za dokonywane wybory.

   Warto nadmienić, że osnowę fabuły autor zbudował w oparciu o własne doświadczenia – sam pracował przez dwa lata jako nauczyciel angielskiego na greckiej wyspie Spetses.

  

 A oto list Johna Fowlesa do jednej z czytelniczek, w którym, na jej prośbę, tłumaczy przesłanie "Maga".

(Źródło: klik)