DWA SPOTKANIA Z NOBLISTKĄ. CZ. II - "PIĄTE DZIECKO" DORIS LESSING.

  

  Było sobie raz pewne angielskie małżeństwo,  które, na przekór panującej w latach 60. rozwiązłości obyczajów, postanowiło stworzyć model prawdziwej, tradycyjnej, wielodzietnej i – co najważniejsze! – szczęśliwej rodziny.

   Harriet i David to główne postaci metaforycznej opowieści "Piąte dziecko" autorstwa laureatki Literackiej Nagrody Nobla z 2007 roku, Doris Lessing. 

 Podporządkowując swoje życie (a także życie reszty rodziny) prokreacji i wychowywaniu potomstwa, para konsekwentnie realizuje swój plan. Czwórka uroczych pociech to nie lada powód do dumy, zatem młodzi rodzice nie mają powodów, by wątpić w sens dokonanych przed laty wyborów. Cieniem na ich egzystencji nie kładą się nawet trudności finansowe, no bo od czegóż ma się zamożnych krewnych? Bez skrępowania czerpią z funduszy najbliższych. W końcu komu, jak komu, ale im się to należy.

    I tak płynął sobie czas, umilany familijnymi spotkaniami, wizytami i planami na przyszłość. Nawet odwiedziny siostry  z obarczoną zespołem Downa córeczką, nie były w stanie zmącić pogody ducha Harriet, która, obserwując inne od własnych dziecko, nabiera przekonania o swoim szczęściu i wyjątkowości własnej rodziny.

    Błogostan jednak zostaje przerwany. Ciąża, tym razem nie do końca zaplanowana, od pierwszych tygodni budzi niezrozumiały niepokój. Płód jeszcze w łonie matki wydaje się żyć własnym życiem.

Gdy się rodzi, najgorsze przeczucia potwierdzają się. 

Na świat przychodzi piąte dziecko – Ben. Istota obdarzona niespotykaną, jak na noworodka, siłą, przypominająca trolla lub skrzata. Humanoid.

    Uprzednie plany i marzenia o sielankowym życiu okazują się być niczym więcej, jak tylko wyzwaniem rzuconym w twarz przeznaczenia.

    Doris Lessing świetnie opisuje przemianę Harriet, która trochę z rzeczywistej potrzeby, trochę dla pozy, starała się być prawdziwą „matką miłosierdzia”. Narodziny odmieńca sprawiły, że kobieta musiała stawić czoła ponurym faktom – nie potrafiła pokochać nowego dziecka a jednocześnie nie umiała całkowicie się go wyrzec. Miotając się pomiędzy strachem i odrazą a poczuciem matczynego obowiązku, zaniedbuje resztę rodziny, co, krok po kroku, doprowadza do rozpadu dotychczasowych, ciepłych relacji. Jednocześnie próbuje określić na nowo własną rolę. Z jednej strony chce, aby problem zniknął – i to dosłownie – z jej życia. Jednak, gdy na mocy familijnej uchwały kłopotliwy, mały domownik zostaje oddany do zakładu, więź łacząca matkę z dzieckiem okazuje się jednak być na tyle silna, że Harriet zabiera Bena do domu.

    Czytając na temat rozwoju nietypowej ciąży, nie mogłam oprzeć się filmowym skojarzeniom – uderzyły mnie podobieństwa do „Dziecka Rosemary” a nawet... „Obcego.”Natomiast opisy dorastającego Bena przypominiały mi demonicznego bohatera filmu „Porozmawiajmy o Kevinie”.

    O ile styl pisania Doris Lessing jest zazwyczaj irytująco beznamiętny, w tym przypadku autorka chyba na moment odeszła od dotychczasowej maniery. Choć i tym razem nie rozpieszcza czytelnika nadmiarem emocjonalnych opisów, odnosi się wrażenie, że autorka bardziej niż zwykle angażuje się w opowiadaną historię. Już nie traktuje swych bohaterów (zwłaszcza dzieci) jak preparaty na szkiełku pod mikroskopem. Opis „odmieńca”, który po powrocie z zakładu jest krańcowo wycieńczony i przerażony, próby ucywilizowania go i nawiązania głębszego kontaktu, reakcje starszych dzieci, które złaknione sa kontaktu z matką, ale jednocześnie stronią od niej, obawiając się bliskości Bena – to fragmenty, które chwytają za serce. Jednocześnie niedorzecznym wydaje się, by tak bogate treści (i tak duży przedział czasowy akcji) zamknąć w tak niewielkiej objętościowo książeczce.

    Tym, co urzeka, jest aura niesamowitości, tajemnicy i niepokoju, którą wnosi pojawienie się Bena. Uosabia on to wszystko, co we współczesnej cywilizacji jest temperowane – nieokiełznaną siłę, animalne instynkty, pierwotne potrzeby.

Tym, co irytuje, jest wspomniane już traktowanie istotnych zagadnień skrótowo. W książce pojawia się wiele ważnych i ciekawych wątków - relacja Harriet z mężem, stosunek Davida do nowonarodzonego syna, kwestia odpowiedzialności za stwarzanie nowego życia, wybory pomiędzy dzieckiem specjalnej troski a dziećmi "normalnymi". . Czasami ma się wrażenie, że autorka operuje pewnym rodzajem kodu i wymaga od czytelnika jego znajomości. Wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi, wiele ważnych kwestii rzuconych jest w przestrzeń i brak jednoznacznych wskazówek na temat kierunku ich interpretacji.

    Przyjemność lektury zakłócała mi  uparta myśl (być może nadinterpretacja), że autorka, zdeklarowana feministka, chciała za posrednictwem tej książki dowieść pewnych założeń. Pokazując tradycyjne małżeństwo, żyjące wedle dość surowych zasad, udowadnia, jak kruche są filary szczęścia, wznoszone na konserwatywnie pojętym modelu rodziny.

    Jednocześnie przekaz książki można uznać za bardziej uniwersalny – „Piąte dziecko” jest ostrzeżeniem przed zbyt wielkim przyzwiązaniem do własnych wyobrażeń i oczekiwań względem życia, próbą określenia istoty macierzyństwa, wraz z jego traumami, a także próbą zdefiniowania ról społecznych, jakie odgrywają kobieta i mężczyzna.

Ponadto, przy całej swej grozie, książka zwyczajnie wzrusza. Polecam!

Moja ocena – 5/6.