NA GRANICY ŚWIATÓW. "DOM DZIENNY, DOM NOCNY" OLGI TOKARCZUK

    Po serii lektur trącących myszką przyszedł czas na lekki powiew nowości. Wprawdzie książka „Dom dzienny, dom nocny” Olgi Tokarczuk wydana została w 1998 roku, ale na tle większości prezentowanych u mnie pozycji „z brodą” i tak tchnie świeżością.

Trzymałam ją na półce od dawna, ale bałam się rozczarowania i konfrontacji ze świetnym „Prawiekiem...”. Jak się okazało, niesłusznie, gdyż jest to chyba jedyna książka autorki, która przywołuje tajemniczą atmosferę najpopularniejszej w jej dorobku powieści i bezboleśnie wytrzymuje takie porównanie.

   „Dom dzienny, dom nocny” pod względem literackim jest typowym przekładańcem, mieszają się tu elementy dziennika, legendy, fragmenty esejów filozoficznych. Skrawki realnych opowieści przeplatają się z mitem, jawa miesza się ze snem. Podobnie jest w sferze fabularnej. Autorka kładzie nacisk na wzajemne przenikanie się światów. Rzeczy martwe zdają się żyć, zaś w świecie żyjących poczuć można namacalne niemal znamiona umierania.

    Ta płynność granicy między rzeczywistością a legendą oraz nagłe zmiany narratorów i bohaterów nie zakłócają jednak logiki i spójności powieści. Luźne impresje, wymieszane tropy, zmieniające się postaci łączy jednak miejsce zdarzeń – okolice Nowej Rudy a także wizja pojmowania świata.

    Sporo jest w książce odwołań do filozofii. Przywołana jest kosmogonia Archemenesa, w myśl którego świat tworzony jest w wyniku współdziałania dwóch praprzyczyn – jedna z nich pochłania drugą, wciąż odradzającą się.

Pojawiają się również echa filozofii platońskiej.

    We fragmentach kronikarskich osoba opowiadająca – prawdopodobnie alter ego samej Tokarczuk, przywołuje miejsca i ludzi, z których każdy ma własną historię. Istotną rolę odgrywa tu (podobnie jak w „Prawieku...” natura, rytm  zycia narzucany przez przyrodę i sprzęgnięcie się z nim egzystencji ludzkiej.

    Szczególne miejsce poświęca autorka snom. Próbuje odgadnąć ich naturę i zależności zachodzące pomiędzy nimi a rzeczywistością.

„Gdyby ktoś potrafił zbadać to, co ja tylko oglądam, gdyby zliczył senne postaci, obrazy, emocje, wypreparował z tego motywy, włączył w to statystykę z tymi wszystkimi testami korelacji, które działąją jak magiczny klej, łącząc ze sobą rzeczy, wydawałoby się, niemożliwe do połączenia, może znalazłby w tym jakiś sens podobny do wzoru, w jaki tutaj, w tym świecie, działa giełda czy funkcjonują wielkie lotniska – mapa subtelnych połączeń albo sztywnych rozkładów. Nieobliczalnych przeczuć i starannych algorytmów.”

    Poetyka snu determinuje nie tylko treść, ale i formę książki. Oniryczna atmosfera przenika nawet zdarzenia prozaiczne.

Podkreślana jest dwoistość świata, co sugerowane jest już w tytule.

 „Każdy z nas ma dwa domy - jeden konkretny, umiejscowiony w czasie i w przestrzeni: drugi - nieskończony, bez adresu, bez szans na uwiecznienie w architektonicznych planach. I w obu żyjemy jednocześnie”.

    Podobnie jak w „Prawieku...” kilkakrotnie pojawia się tu również motyw grzyba, jako bytu istniejącego na krawędzi dwóch światów – żywych i umarłych.

    Bohaterowie są zdecydowanie niesztampowi. Poznajemy wrażliwego Marka Marka, który alkoholem próbuje zagłuszyć tkwiącego w sobie drapieżnego ptaka. Poznajemy Krysię, która we śnie słyszy wabiący ją głos tajemniczego nieznajomego imieniem Amos i postanawia odszukać go w realnym świecie. Czytamy historię nauczyciela o wiele mówiącym nazwisku Ergo Sum, jasnowidza Lwa oraz starej Marty, trudniącej się wyrobem peruk.

    Ciekawe i intrygujące jest nawiązanie do postaci świętej Kummernis. Przedstawiana w ikonografii jako wisząca na krzyżu, brodata kobieta o twarzy Chrystusa, nie została nigdy zaakceptowana przez Kościół. Jednak w legendach funkcjonuje pod imieniem Wilgefortis – Dzielna Dziewica.

W książce pretekstem do przywołania jej postaci jest pobyt w wambierzyckim sanktuarium, gdzie ukrzyżowana Kummernis znajduje się na jednej ze stacji Drogi Krzyżowej.

    Wielowymiarowość książki nie zakłóca odbioru. „Dom dzienny, dom nocny” czyta się dobrze, choć lepiej jest rozłożyć sobie lekturę na kilka wieczorów. Wątki są na tyle autonomiczne, że nie stracimy ciągłości a jednoczesnie na tyle spójne, że będziemy w stanie dostrzec zależności pomiędzy nimi.

Moja ocena: 5/6.