USPOKOJENIE. "PROSTE ŻYCIE" ERNSTA WIECHERTA

     Niedawno, przy okazji czytania ciekawej recenzji Koczowniczki, przypomniała mi się książka Ernsta Wiecherta “Proste życie” . Chciałam o niej napisać, jednak ze względu na szwankującą pamięć zmuszona byłam odświeżyć nieco lekturę. I jak zaczęłam odświeżać, tak przepadłam. Przeczytałam całą książkę od nowa. I niech już to będzie wskazówką, określającą jakość powieści Wiecherta.

    Autor miał już w historii polskiej literatury swoje pięć minut. Były więzień obozu w Buchenwaldzie, dał się poznać jako zagorzały przeciwnik faszyzmu. W latach powojennych w Polsce skwapliwie podchwycono więc ten wątek, przystosowując go do aktualnie panujących potrzeb. A ponieważ w prozie Wiecherta pojawiały się też wątpliwości co do istnienia Boga, w epoce kwitnącego komunizmu został on obwołany pisarzem „słusznym”. To zaś, samo w sobie, jest dowodem na to, jak opacznie odebrane zostało przesłanie zawarte w jego książkach.

    „Proste życie” to historia byłego oficera Kriegsmarine, Thomasa von Orli, który w poszukiwaniu zapomnienia ucieka do Prus Wschodnich (dzisiejsze Mazury, gdyby ktoś nie wiedział), by tam wieść życie prostego rybaka, w oddaleniu od świata i ludzi.

„Jako słowa niszczeją lata nasze” – ten cytat z psalmu sprawił, że bohater w jednej niemal chwili postanawia porzucić wszystko, co ma – żonę, z którą coraz bardziej duchowo się rozmija oraz ukochanego syna Joachima. W rozmowie z pastorem mówi:

„To było jak maszt, który jeśli na kogoś runie, nie pozwala mu się podźwignąć”.

Zdaje sie rozumieć, że czas wojny ustanowił w ich życiu cezurę, która podzieliła uczucia na „przed” i „po”. Rozumie jednak, że nie sprostał „wielkiej próbie” w sposób należyty.

    Thomas von Orla skazuje siebie na zesłanie fizyczne i duchowe. W oddaleniu i spokoju dzikiej, mazurskiej przyrody szuka ukojenia. Zgłębiając własną tożsamość udaje mu się pojednać ze światem. Napotykani ludzie – stary generał i jego wnuczka Marianne, leśniczy Gruber i jego żona, pogrążona w nieukojonej żałobie po stracie syna,  pomocnik Bildermann czy zaprzyjaźniony hrabia – każdy wnosi do skostniałej duszy bohatera powiew nowego życia.

Otaczające go lasy i jeziora, pełne tajemnic i magii, przybliżają go do rozumienia porządku świata. W ciężkiej pracy i codziennej rutynie odnajduje sens i cel istnienia. Uczy się, że aby żyć godnie i prawdziwie, należy podporzadkować się odwiecznym prawom natury. Lata oddalenia, paradoksalnie, zbliżają go również do zrozumienia własnej rodziny.

    Wakacyjne spotkania z synem uświadamiają mu, jak bardzo obydwaj się różnią. Odmienne ambicje i odmienne ideały początkowo sprawiają, że Thomas czuje się rozczarowany postawą swej jedynej latorośli. Szczególnie wówczas, gdy okazuje się, że kariera i dobre imię jest dla niego ważniejsze, niż kwestie etyczne. Z czasem dopiero godzi się z faktem, że każde kolejne pokolenie musi wybierać dla siebie nowe drogi.

    Po trzech latach dobrowolnego zesłania na wyspie odwiedza bohatera żona ( a dokładniej to, co z niej zostało po miesiącach nieleczonej gruźlicy oraz wyniszczających organizm praktykach). Pani von Orla miała bowiem „słabość do szampana i do mocnych, kunsztownie mieszanych wódek”. Jak sie później okazało, nie gardziła też morfiną. Dopiero takie okoliczności sprawiły, że między Thomasem i jego żoną doszło do pojednania i wybaczenia.

Nowe wartości do życia bohatera wnoszą wszystkie, nowo poznane, osoby. Szczególna rolę w jego ascetycznej, niemal pustelniczej egzystencji odegrał wierny towarzysz Bildermann oraz młodziutka, lecz nad wiek mądra wnuczka generała – Marianne von Platen, która obdarza starszego przyjaciela czymś więcej, niż tylko dziecięcym przyzwiązaniem.

    A jak wyglądają u Wiecherta wspomniane wcześniej porachunki z Bogiem, które sprawiły, że uznany został omyłkowo za pisarza sprzyjającego ideologii komunistycznej?

Bohater „Prostego życia” nie wyrzeka się wiary w sposób programowy. Po ludzku błądzi i zadaje pytania. Będąc świadkiem ludzkich tragedii, zastanawia się nad rolą Stwórcy w świecie.

„Kiedyś powinny zostać poddane próbie ognia także tak zwane prawdy odwieczne. Naród, który pogrzebał dwa miliony zabitych, być może ma prawo do zapytania Boga, co on wówczas myślał. Jeśli nie odpowie, możliwe, że nie powinien zadowolić się tym, co mówi Kościół.(...) Jeśli Bóg nie wypowie się w sprawie owych dwóch milionów a również w sprawie tych, których zamordowano potem, ani w sprawie dzieci, które zagłodzone i zabite leżą przy drogach (...) to mogłoby być tak, że komuś za dużo będzie tego wystawania pod kamienną ścianą i otrzymywania tylko echa zamiast odpowiedzi”.

    Efekt tych rozrachunków nie ma jednak wymiaru bluźnierstwa. Thomas nie odrzuca Boga, lecz szuka Go.

„Negacją niczego się nie załatwi, żyć można tylko wówczas, jeśli przynajmniej raz w roku wolno powiedzieć „tak”. Jestem jak ten człowiek, który wzrósł mając łuk i strzały i nagle spostrzegł, że nieprzyjaciele noszą żelazne zbroje, został więc zmuszony do powrotu do domu, żeby wykuć sobie nowy oręż. Taki człowiek zamyka się a wychodzi dopiero, gdy skończy. I ja muszę zaczynać od początku. Mój dawny Bóg umarł a nowy jeszcze nie zasiadł na tronie”.

    W książce Wiecherta nie brak również rozważań na inne tematy egzystencjalne. Jego powieść, napisana językiem o dość podniosłym, miejscami patetycznym charakterze, jest pełna idealizmu, odniesień do Biblii oraz tradycji przodków.

    Dużą rolę w prezentowaniu świata odgrywa przyroda i zespolenie się z nią człowieka. Atmosfera, jaka tworzy pisarz, przypomina mi nieco niektóre książki Olgi Tokarczuk, szczególnie „Prawiek” oraz czytany ostatnio przeze mnie „Dom dzienny, dom nocny”. U Wiecherta magia i legendy odgrywają znacznie mniejszą rolę, jednak wspólnym mianownikiem jest pokazanie łączności pomiędzy kondycją ludzką a prawami natury. Bezkresne mazurskie lasy, opary unoszące się nad bagnami i głębokie jeziora, skrywające niejedną tajemnicę są doskonałym „tworzywem” do snucia podobnych tez.

    Warto dodać, że autor zawarł tu sporo wątków autobiograficznych, jego życie było bowiem ściśle związane z Mazurami.

    „Proste życie” to książka, której lektura dostarcza wiele przyjemności pod względem estetycznym i intelektualnym. Miejscami przygnębiająca, jednak jej ostateczne przesłanie krzepi.

Idealna lektura dla osób, które aktualnie są na życiowym zakręcie. I nie tylko dla nich.

Moja ocena – 5,5 / 6.

Tak dziś wygląda leśniczówka Piersławek pod Pieckami, w której urodził się Ernst Wiechert. 

Źródło: klik